Wstęp.

W latach 1958-1973 Sanocka Fabryka Autobusów produkowała autobusy w dwóch wersjach: dla potrzeb komunikacji międzymiastowej z drzwiami klamkowymi oznaczonej symbolem "A"i dla potrzeb komunikacji miejskiej z drzwiami łamanymi otwieranymi ręcznie za pomocą dźwigni na stanowisku kierowcy lub otwieranymi pneumatycznie oznaczonej symbolem "B". Autobusy te zwane potocznie Brzydkim Kaczątkiem były produkowane w czterech kolejnych odmianach: H01, H25, H27, H100. Wszystkie one w wersji miejskiej jeździły po ulicach Jeleniej Góry.

San H01.

Na potrzeby planowanego uruchomienia w maju 1961 roku pierwszych w Jeleniej Górze dwóch linii autobusowych na trasach: pl. Stalingradu (obecnie pl. Kard. Stefana Wyszyńskiego) – ul. Chłopska i pl. Stalingradu (obecnie pl. Kard. Stefana Wyszyńskiego) – Jeżów Sudecki zakupiono 8 autobusów marki San H01, które wpisano na stan przedsiębrstwa 29.03.1961 roku z numerami taborowymi od 1do 8. Ostatecznie autobusy te wyjechały na jeleniogórskie ulice w sierpniu 1961 roku na linii nr 0 i jeździły na dwóch okrężnych trasach pomiędzy pl. Stalingradu a ul. Chłopską. Ta pierwsza odmiana była produkowana w latach 1958-1962. Autobus posiadał nadwozie samonośne i i konstrukcję wręgowo-powłokową. Długość nadwozia wynosiła 9,4 m, szerokość 2,5 m, a wysokość 3,1 m. Do napędu zastosowano silnik gaźnikowy typu S42 o pojemności 4,2 litra i mocy 85 KM przy 2800 obr./min.. Cechą charakterystyczną tej odmiany było zastosowanie trzech całkowicie płaskich szyb w ścianie przedniej i tylniej. Pojemność pasażerska to 33 miejsca siedzące i 17 stojących. Konstrukcja wręgowo-powłokowa nadwozia powodowała szybką korozję pojazdu i stąd krótką żywotność wynoszącą zaledwie 100 tysięcy kilometrów przebiegu. Dlatego aż siedem wozów do 1967 roku zakończyło swoją żywotność. Jedynie autobus z numerem taborowym 2 został skreślony ze stanu przedsiębiorstwa dopiero 09.05.1969 roku.

San H25.

Druga odmiana Sanów produkowana była w latach 1962-1964. MPK Jelenia Góra nabyła te pojazdy w trzech ratach: 23.11.1962 przyjęła na stan 5 wozów (numery od 9 do 13), 04.01.1963 – 6 wozów (numery od 14 do 19) i 10.08.1963 – 2 wozy (numery: 20, 21). Autobus ten jak jego poprzednik posiadał nadwozie samonośne i konstrukcję wręgowo-powłokową. Długość nadwozia wynosiła 9,3 m, szerokość 2,5 m, a wysokość 3,1 m. Do napędu zastosowano nowy o podwyższonej do 95 KM mocy silnik typu S-472 o pojemności 4,68 litra przy 3000 obr./min. Cechą charakterystyczną tej odmiany było zastosowanie dwóch giętych szyb przednich (w miejsce trzech płaskich) oraz zmienioną stylizację przodu. Pojemność pasażerska to 33 miejsca siedzące i 17 stojących. Zastosowana w dalszym ciągu ta sama korozyjna konstrukcja powodowała krótką żywotność autobusów. Stąd w latach 1965-1968 skreślono ze stanu i skierowano na złom aż 12 autobusów. Jedynie autobus z numerem taborowym 9 został skreślony ze stanu przedsiębiorstwa 28.04.1969 roku.

San H27.

Trzecia odmiana Sanów produkowana była w latach 1964-1967. W wyglądzie nie ustępowała Sanowi H25. Jedynie zmieniono konstrukcję z wręgowo-powłokową na cienkościenną i zastosowano silnik wysokoprężny typu S-53 o pojemności 5,65 litra, mocy 100 KM. Żywotność oszacowano na 150 tys. km. Mimo tego 10 autobusów tej odmiany wpisanej na stan przedsiębiotrstwa 15.04.1967 wycofano z eksploatacji już w latach 1970/71. Numery taborowe nadano po zlikwidowanych egzemplarzach San H01i San H25, tj. 1, 3, 4, 5, 7, 8, 12, 14,15, 17 i 19.

San H100.

Była to najliczniejsza odmiana Sanów produkowana w latach 1967-1974 w dwóch wersjach silnikowych: benzynowej (silnik gaźnikowy typu S474) i wysokoprężnej (silnik o zapłonie samoczynnym typu S530A). W przeciwieństwie do poprzednich odmian w Sanie H100 przednie drzwi cofnięto bardziej do środka autobusu. Drzwi były otwierane pneumatycznie ze stanowiska kierowcy. Autobus mógł zabierać 60 pasażerów. Posiadał nadwozie ramowe i konstrukcję cienkościenną. Długość autobusu była nieco krótsza od poprzednich odmian i wynosiła 8,8 m. Łącznie na stanie przedsiębiorstwa figurowało 103 sztuk tych autobusów. Ich dostawy były następujące:

• 31.05.1968 roku dla potrzeb uruchamianej linii autobusowej nr 5 relacji Jelenia Góra – Cieplice – Sobieszów (9 sztuk o numerach taborowych: 6, 11, 13, 16, 18, 20, 21, 22, 23),

• 30.10.1968 roku dla potrzeb uruchamianej linii autobusowej nr 4 relacji Jelenia Góra - Cieplice – Podgórzyn (5 sztuk o numerach taborowych: 10, 17, 24, 25, 26),

• 27.04.1969 roku dla zasilenia linii autobusowych do Cieplic po likwidacji trakcji tramwajowej (18 sztuk o numerach taborowych: 27-44),

• 24.11.1969 roku dla zasilenia kolejnych uruchamianych linii autobusowych do Cieplic (10 sztuk o numerach taborowych: 2, 9, 45-52),

• 02.07.1970 – (10 sztuk o numerach taborowych: 4, 53-61),

• w 1971 roku z MPK Legnica (3 sztuki o numerach: 62-64),

• w 1971 roku prosto z fabryki kolejnych 9 sztuk,

  Około 1972 roku z niezrozumiałych przyczyn przenumerowano istniejące jeszcze w tym roku autobusy San H100 na numery w przedziale 247-299.

  Kolejne dostawy tych autobusów:

• w dniu 01.05.1972 roku (6 sztuk: numery taborowe 300-305),

• w dniu 02.11.1972 roku (5 sztuk: numery taborowe 307-312),

• w dniu 05.03.1973 roku (7 sztuk: numery taborowe 313-319),

• w dniu 25.11.1973 roku (6 sztuk: numery taborowe 322-327),

• w 1974 roku (15 sztuk: numery taborowe 330-344).

Ostatnim egzemplarzem Brzydkiego Kaczątka zdjętym ze stanu przedsiębiorstwa był autobus o numerze taborowym 307. Przekazano go nieodpłatnie 30 grudnia 1980 roku do Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Komunalnego w Jeleniej Górze.

Autobusy innych producentów.

Sany w łącznej liczbie aż 134 egzemplarzy królowały na jeleniogórskich ulicach. Ale były też rodzynki sporadycznie widziane na niektórych liniach komunikacyjnych do Cieplic:

• Karosa SM11 o numerze 306 wpisana na stan przedsiębiorstwa 05.08.1972,

• Jelcz 272 Mex (2 szuki) o numerach 320 i 321 wpisane na stan 26.10.1973,

• Jelcz 021 (2 sztuki) o numerach 328 i 329 wpisane na stan 01.12.1973.

  Od grudnia 1975 roku notuje się sukcesywne dostawy zupełnie innej wersji sanockich autobusów typu H9 w wersji miejskiej H9-35 i sporadycznie w wersji H9-03 i H9-21. Tym autrobusom nadawano numery od 401 wzwyż.

Opracowano na podstawie materiałów archiwalnych MPK Jelenia Góra i artykułów z Nowin Jeleniogórskich..

Charakterystyka autobusów na podstawie informacji z różnych artykułów o tematyce komunikacyjnej.