8 maja 1945 roku z chwilą zajęcia przez Armię Czerwoną miasta i powiatu jeleniogórskiego Jelenia Góra liczyła około 40 tysięcy mieszkańców, a w powiecie przebywało około 160 tysięcy osób.

9 maja 1945 roku, tj. następnego dnia po zajęciu przez Armię Czerwoną miasta, przybyła do Jeleniej Góry pierwsza grupa sześciu Polaków, tzw. Grupa Operacyjna. Jej zadaniem było przejęcie, zabezpieczenie i ewidencjonowanie zakładów przemysłowych i rzemieślniczych na terenie miasta i powiatu. W celu ochrony mienia przemysłowego powołano 120-osobową straż przemysłową uzbrojoną i umundurowaną oraz nakazano ludności niemieckiej zgłaszać zakłady do ewidencji. Powołano także referaty przemysłowe Zarządu Miejskiego i Starostwa Powiatowego oraz utworzono związki cechowe. Do sierpnia w wyniku przeprowadzonej akcji zostało zarejestrowanych 20 dużych zakładów przemysłowych i 575 mniejszych przedsiębiorstw i warsztatów rzemieślniczych na terenie miasta oraz około 200 zakładów przemysłowych i 1200 warsztatów rzemieślniczych na terenie powiatu. W dniach 28–29 sierpnia w Jeleniej Górze odbył się Zjazd Przemysłowy Ziem Odzyskanych. Po zakończeniu zjazdu władze radzieckie przekazały władzom polskim zajęte przez siebie zakłady przemysłowe. Duże zakłady przemysłowe przekazano poszczególnym Zjednoczeniom, a mniejsze przejęła utworzona w Jeleniej Górze Dyrekcja Przemysłu Miejscowego. Zakłady rzemieślnicze przydzielone zostały polskim osadnikom. We wrześniu 1945 roku Grupy Operacyjne zakończyły swoją działalność. W międzyczasie uruchamiano poszczególne fabryki. Do końca 1945 roku uruchomiono między innymi hutę szkła kryształowego w Szklarskiej Porębie, fabrykę maszyn papierniczych w Cieplicach, fabrykę dywanów i fabrykę filców technicznych w Kowarach. W miejsce kilku małych fabryk produkujących leki zostały zorganizowane i uruchomione duże zakłady farmaceutyczne.

22 maja 1945 roku przybyła do Jeleniej Góry pierwsza grupa przedstawicieli polskiej administracji w liczbie około 20 osób z Pełnomocnikiem Rządu Wojciechem Tabaką na czele. Grupa ta zatrzymała się w budynku szkoły podstawowej przy ul. Armii Czerwonej (ob. Armii Krajowej). Wcześniej w tym budynku zorganizowała się kolonia polska, w skład której wchodzili ludzie przebywający tu na przymusowych robotach oraz ci, którzy wracali z głębi Niemiec do kraju. Po wkroczeniu wojsk radzieckich administracja miejska działała bez przerwy. W starostwie powiatowym, w chwili przybycia tu Pełnomocnika, pracowało 13 urzędników niemieckich. W pełni obsadzony był również magistrat. Obsadzania urzędów polskimi urzędnikami przebiegał bardzo wolno z powodu oporu urzędników niemieckich i niewielkiej liczby polskich. W pierwszej kolejności obsadzono kilka referatów: finansowy, aprowizacji, kwaterunkowy i organizacyjny. Jeszcze gorzej było w powiecie. Tu należało obsadzić 60 gmin wójtami i urzędnikami, ponieważ każda wieś i osiedle to była oddzielna jednostkowa gmina wiejska. Dlatego Zarządzeniem z dnia 1 września 1945 roku w ich miejsce utworzono 10 gmin zbiorowych. Do zadań ekipy Pełnomocnika Rządu należało również zabezpieczanie mienia szkolnego, głównie pomocy naukowych i zorganizowanie szkolnictwa. Pracom przewodził Inspektor Szkolny Józef Piórkowski wraz z pierwszym nauczycielem Leopoldem Wójtowiczem.

10 czerwca 1945 roku przybyła do Jeleniej Góry ekipa Narodowego Banku Polskiego w składzie sześciu osób, celem zabezpieczenia ośmiu banków poniemieckich. 25 czerwca oddział NBP rozpoczął swą działalność. Oprócz tego zamiar otwarcia swych placówek w Jeleniej Górze zgłosiły: Bank Gospodarstwa Krajowego, Bank Związku Spółek Zarobkowych i Bank ''Społem". 22 czerwca 1945 roku Polacy przejęli Urząd Pocztowy w Jeleniej Górze. Liczba polskich pracowników wyniosła trzy, niemieckich sto. Do 15 lipca trwały prace wstępne i organizacyjne. Od 13 lipca do 16 sierpnia 1945 roku uruchomiono w powiecie 7 urzędów pocztowych. 16 sierpnia otrzymano pierwsze połączenie telefoniczne z Legnicą i Wrocławiem.

3 sierpnia przy Starostwie Miejskim utworzono Referat Kultury i Sztuki. Początkowa działalność referatu ograniczała się głównie do zabezpieczania budynków zabytkowych oraz ewidencjonowanie instrumentów muzycznych, zwłaszcza fortepianów i pianin oraz rejestrowania pracowników sztuki. Wtedy też odnalezione zostały w Przesiece obrazy Jana Matejki, które przekazano do Warszawy i Krakowa. Przejęte przez władze miejskie Muzeum w Jeleniej Górze było początkowo niedostępne dla zwiedzających. Najpierw inwentaryzowano nagromadzoną tu sporą liczbę dzieł sztuki. Faktyczny stan zasobów Muzeum nie był jeszcze znany do końca 1946 roku. Archiwum Miejskie rozpoczęło swą działalność w sierpniu 1945 roku od segregacji zabezpieczonych tu w 1944 roku książek z Biblioteki Narodowej w Berlinie i gromadzenia archiwaliów ukrytych na terenie powiatu. W sierpniu 1945 roku dokonano uroczystego otwarcia teatru. Pierwszą wystawioną tu sztuką była ''Zemsta'' Aleksandra Fredry, a 22 września odbył się koncert muzyki słowiańskiej. 2 września uruchomione zostało kino ''Lot'', następnego dnia kino ''Marysieńka'', a 27 października kino ''Tatry'' z pierwszymi filmami pt. ''Majdanek'' i ''Odrodzenie Stalingradu''. Jeszcze w sierpniu rozpoczęto organizowanie radiowęzła jako placówki polskiego radia. 1 września zaczęto rejestrować radioodbiorniki. Do połowy września zarejestrowano 182 radioodbiorników. 30 października władze radzieckie przekazały władzom polskim ponad 10 tysięcy radioodbiorników. Przeznaczono je na zaopatrzenie świetlic i ludności.

16 września 1945 roku odbyła się uroczystość rozpoczęcia roku szkolnego i w ogóle nauki polskiej w Jeleniej Górze. W pierwszej otwartej Szkole Podstawowej Nr l przy ul. 22 Lipca (ob. Józefa Piłsudskiego) naukę podjęło 72 uczniów. W styczniu 1946 roku liczba uczniów przekroczyła 800, w związku z tym otwarto kolejną szkołę podstawową (Nr 2). Na terenie powiatu pierwszą szkołę podstawową otwarto w Cieplicach. Jeszcze we wrześniu 1945 roku uruchomione zostały Państwowe Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego przy ul. Kochanowskiego oraz Państwowa Szkoła Przemysłowa z początkową liczbą 29 uczniów, a w październiku Państwowe Liceum Pedagogiczne przy ul. Nowowiejskiej. Na początek zgłosiło się tu 23 uczniów z liceów pedagogicznych z województwa poznańskiego. Oprócz tego czynna była prywatna Szkoła Muzyczna, upaństwowiona dopiero w 1953 roku. W styczniu 1946 roku w Karpnikach powstał Uniwersytet Ludowy (pierwszy w województwie wrocławskim), utrzymywany z kredytów miejscowych, dzięki ofiarności społeczeństwa Jeleniej Góry. Głównym zadaniem Uniwersytetu było wychowanie pracowników społecznych. Kształciło się tu 42 słuchaczy, którzy mieli zapewnione utrzymanie w internacie.

-/-

Od września 1945 roku nasiliła się akcja osiedleńcza do miasta i powiatu. Przyjeżdżało tu dziennie 400–600 osób. Najliczniejszymi byli repatrianci zza Buga oraz osadnicy z województwa kieleckiego. Obsadzano ich w pierwszym rzędzie na kierownicze stanowiska w przedsiębiorstwach przemysłowych i handlowych oraz do pracy w rzemiośle. To była zasługa sprawnie działającego w Jeleniej Górze punktu etapowego Państwowego Urzędu Repatriacyjnego. Już we wrześniu 1945 roku Jelenia Góra liczyła 10 107 Polaków, w listopadzie 13 200, a w styczniu 1946 roku 17 659. Cały ten okres liczba Niemców przewyższała liczbę Polaków. Przejściowo w Jeleniej Górze przebywali jeńcy belgijscy i francuscy, którzy ostatecznie opuścili miasto w grudniu 1945 roku. W 1945 roku odnotowano w mieście po stronie polskich obywateli 26 urodzeń, 612 zgonów i 250 małżeństw. W powiecie liczba Polaków wzrosła z 9293 w sierpniu 1945 roku do 17 502 w grudniu 1945 roku, a liczba Niemców spadła w tym okresie zaledwie o około tysiąca. W 1945 roku odnotowano w powiecie po stronie polskich obywateli 19 urodzeń, 339 zgonów i 67 małżeństw.

Mimo że powiat jeleniogórski nie miał charakteru rolniczego, ponieważ na jego obszarze 69 085 ha ziemie orne stanowiły zaledwie 25 procent obszaru, to wśród osadników była liczna grupa robotników rolnych wywiezionych tu przez okupanta na przymusowe roboty oraz liczna grupa chłopów przybyłych z okolic Kalisza i Częstochowy. Do obsadzenia przeznaczono im 1937 gospodarstw, z tego: 620 o powierzchni do 5 ha, 658 o powierzchni 5–10 ha, 437 o powierzchni 10–20 ha i 22 o powierzchni 20–50 ha. Z obsadzenia wyłączono wieś Staniszów oraz majątki w Łomnicy i Starej Kamienicy, które przeznaczono dla zdemobilizowanych żołnierzy. W połowie sierpnia obsadzonych było już 1651 gospodarstw. Pozostałe drobne gospodarstwa przeznaczono na działki przydomowe dla robotników. W początkach września 1945 roku zorganizowano w Cieplicach Centralne Biuro Akcji Siewnej. W listopadzie zakończona została w powiecie akcja siewna oraz przygotowano areał pod orkę wiosenną. W 1945 roku w powiecie stan pogłowia bydła był dobry o czym świadczy fakt, że skierowano stąd do innych powiatów około 4000 sztuk bydła na chów. W styczniu 1946 roku pogłowie inwentarza żywego przedstawiał się następująco: 1287 koni, 293 źrebaki, 2279 wołów, 9094 krów, 2327 jałówek, 1947 cieląt, 1056 świń, 1445 kóz, 589 owiec, 19294 kur.

B.W.